Mečislav Borák

Jesteśmy karłami na ramionach olbrzymów. W ten sposób widzimy więcej i dalej niż oni, ale nie dlatego, ażeby wzrok nasz był bystrzejszy lub wzrost słuszniejszy, ale dlatego, iż to oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą gigantyczną wysokość.

Bernard z Chartres

Temat tragedii żywocickiej w najszerszym zakresie przepracował prof. Mečislav Borák. Ukoronowaniem jego wieloletnich badań na tym polu była obszerna i bogato udokumentowana monografia „Svědectví ze Životic” (Czeski Cieszyn 1999, 2. wyd. Český Těšín 2022, rok później również w polskim tłumaczeniu Ireny Prengel Adamczyk i opracowaniu dr. Radima Ježa pod tytułem „Świadectwo z Żywocic”), wcześniej zaś – „Životická tragédie” (Karwina 1978, rok później na język polski przetłumaczył ją Jiří Damborský), „Zločin v Životicích” (Ostrawa 1980, 2. wyd. 1984), rozdział w książce „Na příkaz Gestapa” (Ostrawa 1990), a także kilka artykułów. Temat Żywocic wpisywał się w szersze zainteresowania prof. Boráka dziejami II wojny światowej i ruchu oporu. Drugim zagadnieniem z tego tragicznego okresu, któremu poświęcił lata pracy i wiele publikacji była tzw. zbrodnia katyńska z 1940 r. Swobodnie poruszał się jednak na obszarze całej XX-wiecznej historii Czech (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska i stosunków narodowościowych na tym obszarze). Owocem ciężkiej pracy prof. Boráka było ponad 20 autorskich książek naukowych, ponad 30 prac pod redakcją oraz ok. 200 artykułów oraz rozdziałów w monografiach w kilku językach, które zapewniły mu stałe i niepodważalne miejsce w XX-wiecznej historiografii Europy Środkowej.

Prof. Mečislav Borák (1945–2017) | www.mecislavborak.cz
Prof. Mečislav Borák (1945–2017)
www.mecislavborak.cz

Mečislav Borák przyszedł na świat 31.1.1945 r. we wsi Růžďka koło Vsetina (zmarł 15.3.2017 r.). Liceum ogólnokształcące ukończył we Frydku-Mistku (1962), następnie zaś studia dziennikarskie na Uniwersytecie Karola w Pradze (1968). Tam też obronił pracę „Přehled vývoje katolického tisku v českých zemích do roku 1918” (Przegląd rozwoju prasy katolickiej na ziemiach czeskich do 1918 r.), uzyskując tytuł doktora filozofii. W 1988 r. na podstawie pracy „Odboj proti fašismu na odtrženém území Těšínska v letech 1938–1945” (Antyfasztstowski ruch oporu na Śląsku Cieszyńskim w latach 1938–1945) uzyskał tytuł naukowy kandydata historii na Czechosłowackiej Akademii Nauk (kandydat był tytułem naukowym niższego stopnia niż doktor, oznaczanym skrótem „CSc.”). Habilitację z dziedziny historii Czech uzyskał w 2001 r. na podstawie dysertacji „Spravedlnost podle dekretu. Retribuční soudnictví v ČSR a Mimořádný lidový soud v Ostravě 1945–1948” (Sprawiedliwość według dekretu. Sądownictwo karne w Czechosłowacji i Nadzwyczajny Sąd Ludowy w Ostrawie 1945–1948) na Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu. Wreszcie w roku 2009 uzyskał nominację na profesora w dziedzinie historii Czech i Czechosłowacji (już rok wcześniej uzyskał tytuł profesora uczelnianego na Uniwersytecie Śląskim w Opawie).

Zawodowo prof. Borák związany był przede wszystkim z Uniwersytetem Śląskim w Opawie, gdzie był zatrudniony od roku 1998. Wykładał również na Uniwersytecie Ostrawskim oraz Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu. Przed rokiem 1989 pracował m.in. w Dziale Historii Najnowszej Muzeum Śląskiego w Opawie (Slezské zemské muzeum) oraz Instytucie Śląskim Czechosłowackiej Akademii Nauk w Opawie (Slezský ústav Československé akademie věd). Podejmował też współpracę z wieloma instytutami zajmującymi się historią najnowszą. Prócz działalności typowo naukowej realizował się w działalności popularyzatorskiej – nie tylko publicystyce (ponad 500 artykułów), ale również pisaniu scenariuszy filmowych (15 filmów) oraz scenariuszy wystaw i ekspozycji muzealnych (20 projektów). Był m.in. autorem koncepcji udostępnionej zwiedzającym w 1994 r. (modernizowanej przy jego udziale w latach 1999 oraz 2014) stałej ekspozycji Muzeum Walki z Faszyzmem w Hawierzowie-Żywocicach, dzisiejszego Miejsca Pamięci Tragedii Żywocickiej (Památník životické tragédie), będącego jednym z oddziałów Muzeum Těšínska w Czeskim Cieszynie. Był uznawany za przyjaciela polskiej społeczności na Zaolziu. Polskie przekłady jego tekstów ukazywały się w „Głosie Ludu” i „Kalendarzu Śląskim” (pojedyncze także w „Zwrocie”). Włączał się też w działalność środowiska historyków po polskiej stronie Śląska Cieszyńskiego (np. jako członek Rady Naukowej „Pamiętnika Cieszyńskiego” po jego reaktywacji w roku 2016). 

Profesor Mečislav Borák przemawiający podczas uroczystości w Miejscu Pamięci
Tragedii Żywocickiej na uroczystościach z okazji 55. rocznicy zbrodni, 7.8.1999 r.
Źródło: MT

Szerszą biografię prof. Mečislava Boráka w opracowaniu prof. Rudolfa Žáčka znaleźć można w drugim wydaniu jego książki „Svědectví ze Životic” (Czeski Cieszyn 2022) / „Świadectwo z Żywocic” (Czeski Cieszyn 2023). Prawdziwą kopalnią informacji na temat historyka jest również jego strona internetowa „Mečislav Borák – archiv díla” (www.mecislavborak.cz) prowadzona przez syna Matouše Boráka. Można na niej znaleźć także wiele prac historyka w wersjach pełnotekstowych. Archiwum prof. Boráka (25 mb) oraz jego biblioteka (ok. 8 tys. jednostek) przekazane zostały Uniwersytetowi Śląskiemu w Opawie.

Okładka drugiego wydania książki prof. Mečislava Boráka „Svědectví ze Životic” (Czeski Cieszyn 2022)

Niniejsza platforma internetowa nie mogłaby powstać w tak rozbudowanej formie bez pracy prof. Mečislava Boráka. Pozostając z wdzięcznością za jego ogromny wkład w dokumentowanie zbrodni żywocickiej, poczuwamy się do bycia nie tylko jego uczniami, ale także kontynuatorami jego Dzieła. Wiemy, że pan profesor by sobie tego życzył i mielibyśmy jego poparcie, nawet jeśli nie zgadzalibyśmy się we wszystkim w 100% (ale czy właśnie te rozbieżności i dążenie do ich wyjaśnienia nie generują w nauce postępu?). I odwrotnie – jak prof. Borák przyjąłby fakt, że niektórzy ludzie podpierają się dziś wersjami, które on sam zrewidował? Czy nie czułby, że ci ludzie biorą go za zakładnika?